Najava predavanja dr Đorđa Krivokapića iz Share Foundation
Tehnologije su omogućile praktično svakodnevnu proizvodnju neslućenih količina podataka, prilikom čak i najbanalnijih aktivnosti u digitalnom okruženju. Uz ostale inovacije 4. Industrijske revolucije nastala je ekonomija podataka, niz novih biznis-modela zasnovanih na trgovini i obradi podataka. Kao neophodni resurs za novouspostavljene proizvodne procese nameću se upravo podaci o ličnosti, već proslavljena nafta 21. veka. Ovi podaci su digitalni tragovi našeg ukrštanja sa realnošću, koje uspostavljena infrastruktura i metode veštačke inteligencije mogu pretočiti u predikcije, znanja koja razotkrivaju najsenzitivnije aspekte naše privatnosti i ličnosti.
U pokušaju da reguliše pitanje privatnosti i poverljivosti većina država doživljava duboku krizu suvereniteta. Globalna mreža naseljena sa preko 3.5 milijardi ljudskih bića i mnogo većim brojem pametnih uređaja sa svakog kraja zemaljske kugle ne poznaje državne granice. Centar moći novostvorenog sistema ekonomije podataka su korporacije koje fizički nemaju prisustvo na teritoriji većine država (Fejbuk, Gugl, Amazon, Epl). Spontanost i eksplozivnost tehnoloških inovacija u društvenom okruženju dodatno otežava primenu uspostavljenih mehanizama i prirodno slabi poverenje i efikasnost pravne zaštite.
Republika Srbija se u svemu uklapa u ovu sliku što se može prikazati na jednom primeru. Od 100 najposećenijih sajtova u Srbiji 60% ne poseduje direktnu vezu sa Srbijom, dok samo na 40% sajtova Srbija može uspostaviti neku vrstu nadležnosti nad licem koje je vlasnik domena, licem koje upravlja veb stranicom, hosting kompanijom na čijim serverima se veb stranica nalazi ili samim serverima koji sadržaj čine dostupnim. Daljom analizom 60 sajtova koji nemaju uspostavljene veze sa Srbijom po opisanim kriterijumima, dve trećine (41 od 60) ne poseduje nikakvu dodatnu vezu sa Srbijom, dok se za jednu trećinu (19 od 60) može reći da poseduje neku vrstu poslovnog prisustva na domaćoj teritoriji (sajt je dostupan na srpskom, postoji registrovan .RS domen pored glavnog domena, postoje partneri na srpskoj teritoriji, itd). U odnosu na ovu trećinu, Republika Srbija bi mogla da uspostaviti određen stepen nadležnosti, ali bi za sprovođenje svojih odluka verovatno bila prinuđena da koristi instrumente međunarodne saradnje. U pogledu 40% sajtova koji ni po jednom kriterijumu ne poseduju vezu sa Srbijom, a među kojima se nalaze platforme koje prikupljaju najveće količine podataka o ličnosti, bilo kakvo regulisanje i sprovođenje domaćih politika zavisili bi isključivo od kooperacije mreže međunarodnih partnera. Ograničenje dometa nacionalne vlasti dodatno potvrđuje da za sada nismo imali niti jedan uspešan slučaj uspostavljanja sudske nadležnosti nad internet korporacijama koje su objektivno u različitim pozicijama uključene u ugrožavanje ličnih prava na dnevnom nivou.
Čak i kada bi imali svo neophodno znanje i resurse da osmislimo i uspostavimo nacionalni normativni sistem zaštite privatnosti, usled vrlo ograničene vlasti država nije izgledno da bi bili u mogućnosti da ga uspešno primenimo u digitalnom okruženju. Internet korporacije nemaju uspostavljene odnose sa našim vladama, ne plaćaju porez, ne zapošljavaju i nemaju predstavnika na našoj teritoriji. Čak je i u pitanjima saradnje po krivično pravnim predmetima saradnja ograničena i često preko posrednika.
Do uspostavljana novih pravila možda može doći dogovorom između država i korporacija, posebnim sporazumima ili direktnim odnosima poput nedavnog uspostavljanja ambasadora Danske u San Francisku zaduženog za tehnološke kompanije. Ipak, teško je verovati da bi ovi pregovori omogućili zaštitu privatnosti na željenom nivou uzimajući u obzir pregovaračku poziciju nacionalnih država.
Od maja 2018. godine na snagu će stupiti evropska Opšta uredba o zaštiti podataka o ličnosti od koje se očekuje da će imati dalekosežne posledice na regulisanje obrade podataka o ličnosti. Ukoliko se pokaže da su očekivanja od ovog regulatornog mehanizma osnovana, kao jedan od mera kojima se može postići unapređenje stanja zaštite privatnosti u digitalnom okruženju je zagovaranje da obaveze internet kompanija prema evropskim građanima važe i prema građanima Republike Srbije.
dr Đorđe Krivokapić